Çocuklarda Mükemmeliyetçilik Gelişimi

Mükemmelliyetçiliğin ne olduğunu ve özelliklerini bir önceki yazımda yayınlamıştım. Bu yazıda nasıl mükemmelliyetçi olunduğuna yönelik hipotezlere değinmek istiyorum. Çeşitli araştırmalara göre mükemmeliyetçilik çocuklukta gelişmeye başlamaktadır. Mükemmeliyetçiliğin çocuk üstündeki ebeveyn baskısı ve ebeveyn rollerinde değer kaybı ile ilgili olduğuna değinilmiştir. Bu konuda en çok araştırmayı yapan bilimadamı  Gordon Flett’e göre  çocuklukta mükemmeliyetçilik oluşumuna dair dört farklı model mevcuttur. Bunlar: sosyal beklentiler modeli, sosyal öğrenme modeli, sosyal reaksiyon modeli, ve endişeli yetiştirme modelleridir.

Sosyal Beklentiler Modeli

Çocuk büyümesi sırasında kendisi mükemmel olduğunda ebeveynlerinden daha çok kabul gördüğünü tecrübe eder. Çocuklarda ebeveynlerinin beklentilerini karşılayamayacak durumda ise çok düşük benlik saygısı geliştirmektedir. Bazı ebeveynler çocuklarından karşılayamayacakları yüksek standartlara uymalarını isterler. Ebeveynlerinin istek ve beklentilerini karşılayamayan çocuklar kendilerini çaresiz ve yardıma muhtaç şekilde hissederler. Sosyal olarak belirlenen mükemmeliyetçilikte bu durum görülmektedir. Bazı durumlarda ise çocuk üzerinde sadece ailesinin değil aynı zamanda başkalarının da baskısı olmaktadır ki bu durum sosyal olarak belirlenen mükemmeliyetçilik ile de ilgilidir.  Ebeveynlerin aşırı baskısı ve yüksek düzeydeki beklentiler bir yana hiçbir beklentilerinin de olmaması çocuk için iyi değildir. Bazı çocuklar ebeveyn ilgisi yokluğu ile başa çıkmak içinde bir tür mükemmeliyetçilik geliştirmektedirler. Bu gibi durumlarda çocuklar standart yoksunluğu ve diğer belirsizlikler ile başa çıkmak için kendilerince yüksek standartlar belirlemektedirler. Obsesif kompulsif yapıda ailerler bu modele uygundur.

Sosyal Öğrenme Modeli

Ebeveynleri mükemmeliyetçi olan çocuklar onları taklit ederek mükemmeliyetçi olmaktadırlar. Yani mükemmeliyetçiliği anne ve babalarından öğrenmektedirler. Sosyal olarak öğrenme ayrıca ebeveynlerinin idealize edilmiş bir modeline sahip çocuklarda da ortaya çıkmaktadır. Bu gibi çocuklar anne ve babaları gibi mükemmel olmak istemektedirler. Çocuklar başkalarının kendilerinin değerlendirme modellerinin taklit eder ve bunlara sahip çıkarlar.

Sosyal Reaksiyon Modeli

Bazı durumlarda çocuklar yetişirken kötü koşullar ile karşılaşmaktadırlar. Bu tip çocuklar özellikle fiziksel saldırıya maruz kalırlar. Sevginin geri çekilmesi gibi ruhsal travma, utandırılma ve kaotik aile yaşamında yetişen çocuklarda belli bir tepkisellik oluşur. Bu tip çocuklar yetiştirilme koşullarına kendileri mükemmeliyetçi olarak tepki verirler. Bu bir çeşit başa çıkma mekanizmasıdır. Çocuk maruz kaldığı kötü davranışlardan kaçınmak için mükemmeliyetçi olabilir yada maruz kaldığı utanç ve hakaretten kaçınmak için mükemmeliyetçi olabilir. Bu durumu  daha çok narsisistik kişilik yapısındaki mükemmelliyetçilerde görmekteyiz. Çocuk  “mükemmel olursam kimse bana zarar veremez” algısı oluşturur. Aile üyelerinin ya da diğer bakıcıların tepkilerinin tutarsız olması bu modeli desteklemektedir.

Sosyal beklentiler ve sosyal reaksiyon modeli arasında belirli bir ortak özellik var gibi görünse de bu iki model birbirleri ile faklıdırlar. Bir durumda çocuktan belli standartlar uyması beklenirken diğer tarafta kötü davranışa maruz bırakma vardır. Bir tarafta ebeveyn kontrolü varken diğer tarafta düşmanca tavırlar, sıcaklık eksikliği ve cezalandırıcı yöntemler vardır.

Kaygılı Yetiştirme Modeli

Bazı ebeveynler çok endişeli yetiştirme tarzına sahiptiler. Hatalara çok fazla takılırlar ve çocuktan hata yapmaması istenir. Hata ve hatanın sonuçları çok önemlidir. Bu tip ebeveynlerin mükemmel olamama ya da çocuklarının mükemmel olmaması gibi korkuları bulunmaktadır. Çocuktan sıklıkla olası hatalara ve bunların çocuğun hayatını gelecekte etkilemelerine dikkat etmesi istenir ve bu hataların başkaları tarafından nasıl olumsuz biçimde değerlendirileceği de hatırlatılır. Bu tip yetiştirme modeli hatalardan korkmayı ve onlara dikkat etmeyi içerir ve ayrıca gelecekte de bu hataların ne tip sorunlar doğurabileceğine dikkati çeker. Anksiyete bozukluğunda gördüğümüz aile modeline benzer modeldir.

Mükemmeliyetçi kimselerin aileleri kargaşalı, kontrolcü, başarıya göre değerlendirmeci, ahlakçılığı abartan ve dini uğraşlara düşkündür. Aile ortamlarında kendini ifade etme ve bağımsızlık azalmıştır.

DR.Sabri Burhanoğlu - Randevu Al