Erişkinde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocuklukta en sık görülen psikiyatrik bozuktur. Bu bozukluğun erişkin hayatta nasıl seyrettiğine yönelik yapılan izlem çalışmalarında aslında DEHB belirtileri ergenlikle birlikte kaybolmadığı gözlenmiştir. DEHB saptanan çocukların yaklaşık %80’inde ergenlik döneminde, %50-70 erişkinlikte belirtilerin devam ettiği gösterilmiştir. Yapılan araştırmalarda erişkide DEHB oranı %1.2- 7.3 arasında (ortalama %3.4 tür)
Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu kişinin bulunduğu gelişim dönemine uymayan, kalıcı ve sürekli olarak, dikkati yoğunlaştırma ve sürdürme bozukluğu, dürtüsellik, aşırı hareketlilik belirtilerinin görüldüğü bir sendromdur. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte birçok faktör mevcuttur. Genetik ve çevresel faktörler bulunmaktadır.
DEHB’nin dikkatsizliğin ön planda olduğu, hareketlilik ve dürtüselliğin ön planda olduğu alt tipleri vardır. İki tip beraber de görülebilir.
Dikkatsizliğin ön planda olduğu tipte belirtiler
· Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çekme, dikkatsizce hatalar yapma
· Üzerine aldığı görevlerde, oynadığı etkinliklerde dikkatin dağılması
· Kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünmesi
· Ödevleri ya da verilen görevleri bitirememe, verilen plana/yönergeye uyamama.
· Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma.
· Konsantrasyon gerektiren işleri yapmaktan kaçınma.
· Üzerine aldığı görev ve etkinlikler için gerekli şeyleri kaybetme (oyuncak, ödev, kalem-kitap).
· Günlük etkinliklerinde unutkanlık.
· Dikkatin dış uyaranlarla kolayca dağılması.
Aşırı hareketlilik- dürtüsellik belirtileri
Uygunsuz durumlarda koşuşturup durma ve huzursuzluk.
Kıpır kıpır, oturduğu yerde kıpırdanıp durma.
Sakin biçimde boş zaman geçirmede zorluk
Çok konuşma
Sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkma
Sürekli hareket halinde olma.
Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (konuşma ya da oyunlara burnunu sokar).
Sırasını bekleme güçlüğü vardır.
Sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını verir.
Genel olarak erişkin DEHB si akla gelmez bu kişiler toplumda farklı şeklillerde damgalanabilir.
Aşağıdaki semptomlar genel itibari ile erişkin DEHB semptomlarıdır.
· Yapılan işe sık sık ara verme ihtiyacı
· Randevuları unutma
· Projeleri bitirememe
· Plan yapma ve işleri düzene/sıraya koyma zorluğu
· Konsantrasyon güçlüğü
· Çabuk tepki verme, kavga etme
· Erken yaşta alkol ve madde kullanımı
· Erken yaşta cinsel deneyim
· Tehlikeli işlere girişme, tehlikeli araba kullanma
· Devamsızlık, okulu bırakma, sık iş değiştirme
· Öfke kontrolü sorunları
· Para hesabını bilememe, gereksiz/dürtüsel harcamalar yapma
· Sık iş değiştirme
· Evlilik sorunları
· Sık eş değiştirme
· Zamanı ayarlayamamak
· Pek çok işi aynı anda yürütmeye çalışmak
· Genel bir düzensizlik, geç kalma ve telaş hali
· Sonuçlarını düşünmeden konuşmak, patavatsızlık
· Yapacağı işleri ertelemek
· Hesaplar, raporlar gibi kağıt işlerini bitirmekte zorluk
· Kitap okurken konsantre olamama
· Başarısızlık hissi, potansiyeline ulaşamadığını hissetme
· Tekrarlayıcı depresyonlar (genellikle ergenlik döneminde başlar)
· Uzun süreli ilişkiler kurma güçlüğü
· Alkol/madde kullanımı ya da bağımlılığı
· Karar verme sorunları (ani kararlar verme ya da karar verememe)
· Kolayca hayal kırıklığına uğrama
· Hayal kırıklıklarına tahammül edememe
· Üstlenilen iş ya da projeleri yarım bırakma eğilimi
· Maymun iştahlılık
· Başkalarını dinlerken dikkatin dağılması
· Gece uykuya dalmakta ve sabah kalkmakta zorluk
· Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları, aşırı hız yapma
Erişkin DEHB tanısı koymak zor ve takip gerektiren bir süreçtir. Çeşitli testlerle tanı desteklenebilir. Birçok tanı aracına karşın tanıyı kliniğe göre klinisyen koyar. DEHB erişkin çağa gelene kadar birçok başka psikiyatrik bozukluklar da eklendiğinden birlikte görülen diğer bozuklukların tanısı ve tedavisi de önemlidir. Anksiyete Bozukluğu, Depresyon ve Bipolar Bozukluk gibi duygu durum bozuklukları eklenebilir. Bazen bu tanılar konulur ama arkada yatan DEHB atlanabilir.
Tedavide ilaç tedavisi ve ilaç dışı yöntemler mevcuttur. Eğitim ve danışmanlık yanında Psikoterapi önemlidir.
İlaç tedavisindeki amaç kişinin başına gelebilecek zararların azaltılmasıdır. Erişkinler için işte başarısızlık, maddi sorunlar, aile ve eşle ilgili sorunlar, kazalar, alkol ve madde kötüye kullanımı, dürtü kontrol sorunlarının aşılmasıdır.
Tedavi ile huzursuzluk ve kıpır kıpır olma hali azalır, kişi yerinde durabilmeye başlar. Dikkat ve konsantrasyon artar. İşlerini ve projelerini bitirebilir. Akademik başarı ve iş yerindeki performans yükselir. Konuşulanları dinlemeye başladığı için bozuk ilişkiler düzelmeye başlar. Acelecilik azalır. Düşünerek konuşmaya başlar. Öfke patlamaları azalır. İnsanlarla ilişkiler düzelmeye başlar. Bu belirtilerde küçük oranda azalmalar bile hayat kalitesinde oldukça yüksek oranda artmalar sağlamaktaktadır.