İlişkilerde Affetme

Ruh sağlığı alanında çalışanlar ilişki sorunları ile çok karşılaşmaktadır. Sadakatsizlik, kalp kırıklığı, özensizlik, bencilllik, kabalık gibi birçok olumsuz durumda kişi incinmekte ve affetmekle ilgili ikircikli duygular yaşamaktadır. Bu yüzden bu yazıda affetmekten biraz bahsetmek istedim.

Affetme, bireyin haksızlığa tepki olarak olumsuz duyguları, düşünceleri ve davranışları bırakması, bazı durumlarda da olumlu tepkiler vermesi olarak tanımlanabilir.

Affetmenin bir erdem olup olmadığı sorusunun cevabı kişiye ve olaya göre değişmektedir. Derin bir incinmenin ardından, nefret dolu düşünceler ve intikamcı fanteziler olabilmektedir. Karşılığı olması gereken bir bedelin, üstüne çizgi çekilmesi olan affetme inciten bireye karşı bir takım davranışsal ve düşünsel değişimleri gerektirmektedir.

Affetmenin içsel bir süreç boyutu ile kişiler arası boyutu vardır. Bu boyutlara göre affetme çeşitleri tanımlanmıştır.

Sahte affetme; kişiler arası bir davranışın olduğu, içsel bir durumun olmadığı zamanlardaki affetmedir. İncinen birey, kendini incitene affettiğini ifade edebilmekte, ancak gerçekte şahsen affetmiş hissetmemektedir. Yani incinen birey “Seni affediyorum” dedikten sonra, içerlemeye ve incinmeye devam etmektedir.

Sessiz affetme; içsel affetmenin olduğu, ancak kişiler arası dışavurumun olmadığı affetmedir. Bu durumda, incinen bireyde kızgınlık ve düşmanca hissetme sona ermiş olmasına rağmen incinen birey bunu ifade etmeyi ihmal etmektedir. Bu durum inciten kişinin kendini suçlu hissetmeye devam etmesine ve hatalı olduğunu ifade eden “özür dileme”, “zararı karşılama” gibi davranışlara devam etmesine neden olmaktadır.

Tam affetme; içsel ve kişiler arası affetmenin her ikisinin de gerçekleştiği affetmedir. İncinen bireyin, üzüntüsü ve inciten kişi ile ilgili kini azalmaktadır. Böylece inciten kişi de suçluluk duyguları ve yükümlülükleri azalmış hissetmektedir. Bu durumda ilişki, incinmeden önceki durumuna geri dönebilmektedir.

İnsafa gel al yanına, yaşıyorsam aşk sebebim
Durmadın yürüdün kanıma dön gel affettim
Yüreğim ağır ağrısına dayanırsam aşk sebebim
Ödedim düşeni payıma dön gel affettim (Sibel Alaş)

Affetmeme, ne içsel ne de kişiler arası affetmenin olduğu durumdur.

Affetme kavramı benzer birçok kavramla birlikte ele alınmaktadır. Bu kavramları birbirleri ile karıştırmamak gerekir. Affetmenin temel özelliklerini aşağıdaki gibidir

–  Affetme uzlaşma ve yeniden birleşmeden farklıdır.

–  Affetme bilinçli, koşulsuz ve zorunlu olmadan yapılır.

–  Affetme olumlu ve olumsuz boyutlar içermektedir.

–  Affetme bir eylem değil, bir süreçtir.

Affetmenin ne olmadığını tanımlamak ne olduğunu tanımlamaktan daha kolay olabilir.

Affetme;

  • özrü kabul etme (pardoning),
  • incitmeyi haklı kılmayı içeren göz yumma/hoş görme (condoning),
  • incitici davranışın çeşitli nedenlerden dolayı işlendiğini ima eden mazur görme (excusing),
  • suça ilişkin anıların bozulduğu veya bilinçli farkındalıktan kayıp gittiği unutma (forgetting)
  • oluşan zararlı incinmelere karşı algılamadaki isteksizlik ve yetersizlik anlamına gelen inkar etme (denial)
  • acının bastırılması

değildir.

Affetmenin anahtarı hatırlamadır, unutma affetme değildir. Affetme ve barışma kavramı da farklıdır. Barışma kişilerarası psikolojik unsurları içeren sosyal bir fenomendir. Yakınlık, bağlılık ve güvenin yeniden kurulduğu yıkılan güvenin yeninden inşa edilmesi ve her iki tarafın da iyiliğini istemeyi içermektedir.

İncinen bir birey affettiğinde, kişinin intikam ve kaçınma motivasyonları azalmakta ve diğer ilişki yapıcı motivasyonları yeniden ortaya çıkmaktadır Bir kişi affedildiği zaman, en azından birey intikam duygularını durdurmakta ve karşıdaki kişinin iyiliğini istemektedir. Bunun kişiyi rahatlatan tarafları vardır. Öç alma duygusu geçtiğinde kişi rahatlamaktadır. Belki de bu bir bencilliktir. Özellikle sosyolojik anlamda bu mümküdür. Ülkeler arasında veya çeşitli etnik gruplar arasındaki affetmelerde de bu yaşanmaktadır.

Romantik İlişkilerde affetme

Bir kimse tarafından, özellikle yakın bir partner tarafından incitildikten sonra, ilişkiyi sürdürmek temel bir insanlık sorunu olarak görülmektedir. Affetme, karşımızdakinin neden olduğu incinmeden dolayı arada oluşan engelleri kaldırdığı gibi bu zorluğun aşılmasında bir yol sunmaktadır Bazı durumlarda incinme davranışı, ilişkileri karıştıran büyük sıkıntılara yol açabilmektedir. İnciten kişi, affetme sürecini hızlandırmak için, incittiği kişiyi dinleme, olaya onun açısından bakarak empati yapma, özür dileme, kötü durumu değiştirme veya incittiği insanın herhangi bir zararını telafi etme gibi çeşitli yollar deneyebilmektedir.

İlişki kalitesi de affetme ile ilişkilidir. Bu ilişki aşağıdaki şekillerde açıklanabilir

  1. Yakın ilişkilerde partnerler affetmeye daha isteklilerdir. Çünkü bireyler ciddi yatırımlar yaptıkları ve ona kaynak sağlayan ilişkilerini korumak için motive olabilmektedir.
  2. Yüksek kaliteli ilişkilerde ilişkiyi koruyabilmek için incinmeleri görmezden gelmeye motive eden uzun süreli bir yönelim vardır.
  3. Yüksek kaliteli ilişkilerde bireyin ilgileri/çıkarları ile partnerin çıkarları bütünleşmiş olabilmektedir.
  4. Yüksek kaliteli ilişkilerde, bireysel yönelim yerine, bireyin kendisi için bir bedeli içerse de partnerin yararına davranmaya yönelim görülmektedir
  5. Yüksek kaliteli ilişkilerde incinen taraf, partneri ile daha fazla ortak geçmişe sahip olabildiğinden, onun içsel düşünceleri, duyguları ve motivasyonlarına daha kolay ulaşabilmekte ve empati kurabilmek için daha çok kaynak bulabilmektedir.
  6. Yüksek kaliteli ilişkilerde, incinen taraf, yapılan bazı incitici davranışları “kendi iyiliği için yapıldığı” şeklinde yeniden yorumlamaya daha yatkın olabilmektedir.
  7. Yüksek kaliteli ilişkilerde inciten taraf özür dilemeye, sözlü veya sözsüz olarak pişmanlıklarını dile getirmeye ve hatalarını telafi etmeye daha yatkın olabilmektedir.

Yapılan araştırmalara göre affetmeyi etkileyen çeşitli değişkenler vardır. Bunlar şunlardır;

Yaş: Bireylerin yaşları arttıkça affetme eğilimleri artmaktadır

Empati:Uyumlu ve duygusal dengeye sahip olan bireylerin affetme eğiliminin daha yüksek olduğu, ayrıca empati kurma özelliği yüksek olan bireylerin de daha affedici olduğu saptanmıştır

Özür:Suçlu kişinin içten bir özür dilemesinin ya da pişmanlık ifadelerinin affetmeyi etkilediği saptanmıştır.

Yakınlık-Bağlılık: Yüksek düzeyde bağlılık genelde yüksek affetme eğilimi ile ilişkilidir.

İlişki tatmini: İlişki tatmini yüksek olan bireylerle affetme arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır.

Suçun şiddeti: bireyin affetme ölçüsüne etki etmektedir.

İnanç: Affetme birçok inançta kutsal ve erdemli bir davranış olarak görülmektedir. Kendilerini inançlı olarak değerlendiren bireylerin, affetme eğilimlerinin daha yüksek olduğu görülmüştür

Affetmeyi kolaylaştıran etmenler yani affetmenin gerekçeleri şunlar olabilmektedir

–  Pişman olmuş ya da değişmiştir.

–  İyi niyetlidir (Suça iten güdüleri iyidir.).

–  Yeterince acı çekmiştir.

–  Alçalmaya uğramıştır (“Affedilmek için yalvarmıştır”.).

–  Eski günlerin hatırı vardır

Affetme ile kişilik özellikleride ilgilidir. Ancak her kişilik özelliği duruma göre farklı tepkiler verdiğinden bu durumu yordamak kolay değildir. Narsizmle ilgili yapılan bir çalışmada narsist bireylerin kolayca incinebildiği ve kendi doğrularını savunmaya daha yatkın olduğu, bu nedenle affetmeyi nahoş bir seçenek olarak gördükleri sonucu ortaya çıkmıştır. Obsesif kompulsif kişilik özelliğindeki insanlarda da intikam duygusu uzun süre sebat edebilmektedir. Bazı kişşilik bozukluklarında ilişkiler sado-mazokistik formlara girdiğinden sağlıklı affetme süreçleri işleyemeyebilir.

DR.Sabri Burhanoğlu - Randevu Al