Mizah ve Ruh Sağlığı
Mizah kavramı soyut ve tanımlanması daha zor bir kavramdır. Hoş, yetenek gerektiren ve olumlu bir kişilik özelliği olarak kabul edilmektedir Ayrıca bazı olumlu kişilik özelliklerinin mizahla pozitif yönde ilişkisi olduğuna dair pek çok bulgu bulunmaktadır. Dahası, stres ve kaygı gibi olumsuz durumlarda mizahın önemli bir baş etme mekanizması olduğu da bilinmektedir.
İngilizcedeki karşılığı ‘humor’ olan mizah, Latincedeki akıcı, sıvı anlamına gelen “humorem” kelimesinden gelmektedir.Günümüzde insanları güldürme, eğlendirme amacı taşıyan ürünün karşılığı olarak kullanılmaktadır.
Mizah kavramından bahsederken mizah anlayışı veya mizah duygusuna değinmek gerekir. Mizah duygusuna sahip birinden bahsederken üzerinde durulan üç olası anlam söz konusudur:
1.Uymacı anlam: Mizah duygusu yüksek kişi, bizim güldüğümüz şeylere gülen kişidir. 2.Niceliksel anlam: Mizah duygusu yüksek kişi kolayca ve çokça gülen kişidir.
3.Üretken anlam: Mizah duygusu yüksek kişi diğerlerini eğlendiren kişidir.
Mizah, gülme, nükte ve mizah duygusu gibi kavramlar pek çok filozof ve bilim insanı tarafından ele alınmıştır. Psikoanalitik kuram, üstünlük kuramları, uyuşmazlık kuramları mizahla ilgili başlıca kuramlardır.
Üstünlük Kuramları
Ağırlıklı olarak Plato ve Aristo’nun görüşlerine dayanmaktadır ve mizahla ilgili ilk kuramlardandır. Eğer kişi kendinden daha aşağıda gördüğü biriyle ya da bir durumla karşılaşırsa bu durum bireyde hoşnutluk yaratacaktır. Diğer insanların zayıf ve güçsüz gözüken hareketlerinin bireyde yaşattığı haz gülmeyi tetikler. Kuram genel olarak gülünecek ya da gülünmeyecek durumların bireyden bireye değişebileceğini öngörmektedir.
Psikoanalitik Kuram
Freud neşeli deneyimleri ya da hazları üç kategoriye ayırmaktadır: Şaka (joke), güldürü (comic) ve mizah. Kurama göre sosyal dünya insanı sınırlandırarak cinsel ve saldırgan davranışların ortaya çıkmasına izin vermemektedir. Bastırılan bu davranışların ortaya çıkması için şakalar oldukça işlevsel araçlardır. Mizah hazzında kişinin normalde olumsuz duygular hissedeceği korku, öfke gibi durumlarda güldürücü ya da enteresan faktörlerin varlığı bireyi bu olumsuz etkilerden uzaklaştırmaya yarar. Bu kuramda mizahın kaygı azaltıcı rolü üzerinde durulmuş ve bir savunma mekanizması olarak görülmüştür.
Savunma mekanizmaları ile ilgili ayrıntılı bilgi
https://www.sabriburhanoglu.com/savunma-mekanizmalari
Linkinden okunabilir. Şakalar, saldırganlık ve cinsellik gibi bastırılan duyguların dışavurumu olarak görülmüş ve dolayısıyla kaygı verici bir durumu yansıttığı bildirilmiştir. Bu durumlarda şakaların getirdiği hoşnutluk ve gülme davranışı ise var olan bu kaygı verici durumu bir anda düşüren bir işlev olarak görülmüştür. Genel anlamda psikoanalitik görüşe göre bireylerin hoşlandıkları şaka türlerinde genellikle baskıladıkları kişilik özellikleri yatmaktadır.
Uyuşmazlık Kuramları
Uyuşmazlık kuramları ağırlıklı olarak Kant ve Schopenhaurer’ın düşüncelerine dayanmaktadır. Uyuşmazlık görüşüne göre gülmeyi tetikleyen şey gerçek ile konsept arasındaki uyuşmazlık algısıdır. Burada temel olarak düşünce ve algı arasındaki bilişsel uyuşmazlık üzerinde durulmaktadır. Örneğin beklentiler barındıran bir olay sonradan bambaşka bir şekilde algılandığında ortaya çıkan bilişsel uyuşmazlık hoşnutlukla karşılanır ve gülmeyi tetikler. Günlük hayatta birçok sihirbazlık gösterisi bu duruma örnek teşkil edebilir..
Mizah Tarzları
Araştırmacılar çeşitli kuramsal çerçevelere dayanarak dört farklı mizah kullanım tarzından söz etmişlerdir: Katılımcı mizah, kendini geliştirici mizah, saldırgan mizah ve kendini yıkıcı mizah. Bunlardan katılımcı ve kendini geliştirici mizah, uyumlu mizah tarzlarını oluştururken; saldırgan ve kendini yıkıcı mizah, uyumsuz mizah tarzlarını oluşturur.
Katılımcı Mizah
Bu mizah tarzındaki bireyler şakalar yaparak, komik şeyler anlatarak diğer insanları güldürmeyi amaçlarlar. Bunu yaparken ilişkilerini olumlu yönlerde geliştirmeyi ve gerginliği azaltmayı amaç edinirler. Ayrıca bu kişiler mizah yaparken kendileriyle de dalga geçerek grubu eğlendirebilirler ancak bunu yaparken kendilerini kabul etmeye devam eder ve kendi şakalarını ciddiye almazlar. Bu yüzden de bu mizah tarzı uyumlu mizah kategorisi altındadır.
Kendini Geliştirici Mizah
Bu mizah tarzı, hayata mizahi bir bakış açısını temsil etmektedir. Kendini geliştirici mizah daha çok psikoanalitik kuramda sözü edilen mizah yoluyla başa çıkma stratejisine karşılık gelir. Olumsuz ve stresli durumlarda dahi mizahi bakış açısını sürdürmek bu mizah tarzının temel özelliğidir. Bireyi zedeleyebilecek her türlü duruma karşı bir savunma mekanizması işlevindedir. Katılımcı mizahtan farklı olarak grupla birlikte eğlenme amacından çok bireyin olumlu hissetmesi amaçtır.
Saldırgan Mizah
Başkalarıyla alay etme, küçük düşürme ve hiciv gibi özellikleri içinde barındırır. Bu mizah tarzına sahip kişiler mizahlarının başkasını ne yönde etkileyeceğine bakmazlar. Çoğunlukla başkalarını incitebilirler ve bu yüzden de uyumsuz mizah kategorisi altında yer almaktadır. Hatta cinsiyetçilik, ırkçılık barındıran şakalar da görülebilir. Ayrıca bu bireyler başkalarını manipüle etmek için saldırgan mizahlarını bir tehdit aracı olarak da kullanabilirler.
Kendini Yıkıcı Mizah
Bu mizah tarzındaki bireyler genellikle kendilerini küçümseyerek mizah yaparlar. Bunu yaparken temel amaç diğerlerini güldürmektir çünkü bunu başarabilirlerse sosyal olarak kendilerini kabul ettirebileceğini düşünürler. Katılımcı mizahta da birey kendisiyle ilgili mizah yapabilir ama aynı zamanda kendisini de olduğu gibi kabul etmektedir. Kendini yıkıcı mizahta ise birey bazı şeyleri inkâr etme yolunu tercih eder. Yani olumsuz duygularını ve problemlerini bastırmak için bu mizah tarzını kullanırlar. Bu bireyler nüktedan ve komik kişiler olarak görülürler ancak benlik saygılarının düşük olduğu söylenebilir.
Seanslarım sırasında mizah kavramından oldukça faydalanılması gerektiğini düşünen biriyim. Gerek bilişsel çarpıtmaların anlaşılması gerekse önerilen bazı davranış modellerini kolayca anlatılması açısından mizah önemli yer tutabilir. Savunma mekanizmaları arasında sayılsa da olgun savunma mekanizmalarındandır. Çizgi roman ve karikatürler en çok faydalanacak araçlardır