Dini Takıntılar ve Vesvese

Obsesif kompulsif bozukluk adı verilen rahatsızlığa sahip olanların bir kısmında takıntılar dini ilgilendirmektedir. Saf dini takıntılar olmakla beraber diğer takıntılarla beraber de görülebilir. Dini içerikli obsesyonlar dinine bağlı bir insanda günah ya da yasak sayılan düşüncelerin akla gelmesi şeklinde ortaya çıkan obsesyonlardır.

Dini obsesyon dini ve ahlaki değerlere küfür etme, karşı gelme ve doğru/yanlış kavramları ile aşırı ilgilenmeyle ilgilidir. Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplum kesimlerinde sık görülen bir obsesyon türüdür.

Bu obsesyonlar abdestinin ya da namazının bozulduğu, gusül abdestinin tam olarak alınamadığı, namazda yanlış bir şey söylendiği ya da yapıldığı, ibadetlerin eksik kaldığı şeklinde kendini göstermekte ve sıklıkla yineleme, yıkanma gibi kompulsiyonlarla seyretmektedir. İbadet sırasında ya da günlük hayatta Allah’a kötü söz söyleme, inkar etme gibi obsesyonlar dini obsesyonlar arasında görülebilmektedir.

Dini içerikli kompulsiyonlar ise dini obsesyonların etkililiğini azaltmak için ortaya çıkan kompulsiyonlardır. Dini takıntıların en yaygın şekli “Allah var mı, yok mu?” sorusunu bir türlü kafadan atamamaktır. Son derece yaygın başka bir dini takıntı biçimi de “Allah‟a küfür etme” şeklinde ortaya çıkar. Diğer kutsal şeylerle ilgili küfürler veya olumsuz düşünceler de görülebilir.

Dini Obsesyon Türleri
Bu konuda bilimsel fikir birliği olmamakla birlikte sık görülen dini obsesyon türleri şunlardır.

Tanrıya ve diğer dini öğelere karşı küfür ve saygısızlık
Bu tür vakalarda ibadetler esnasında ya da sair zamanlarda hastanın zihne bu tür düşünceler sokulmaktadır. Bu kişiler aslında Tanrıya küfür etmek istememektedirler ancak bu düşüncelere mani olamamaktadırlar.

İtikadi konularda Şüpheye düşme
Dini obsesyonların en yaygın biçimlerinden biri de “Tanrı var mı yok mu” sorusunu bir türlü zihinden uzaklaştıramamaktır. Ahiret, peygamberler vb. diğer itikadi konularda da benzer düşünceler bu kişilerin zihnine gelebilmektedir. Teknolojinin getirdiği yeniliklilerle son zamanlarda internette forum sitelerinde bu konuda yoğun araştırma yapma bilgi kirliliğine maruz kalma gibi durumlar da görebilmekteyiz.

Günah sayılan şeyleri yapma korkusu
Bu takıntılarda haramın çekiciliğine kapılmaktan duyulan korku yada endişe ön plandadır. Bir kadın gördüğünde “zina yaparmıyım” benzeri takıntılardır.

Günahkar olma ve farkında olmadan günah işlemiş olma düşüncesi
Kişinin zihninden geçirdiği dini içerikli ve sıkıntı verici bazı eylemleri yapmış olduğunu düşünmesi ve bilinçsizce bu fiilleri işlemiş olabileceği düşüncesi ile kendini göstermektedir. Mesela takside bozuk para üstünü vermemekle “hak geçer mi”, devletten aldığı bir yardımı haketmediği gerekçesi ile “günah işledim mi” tarzında takıntılar örnek verilebilir.

İbadetlere hazırlık ritüellerinde ortaya çıkan obsesyonlar
Özellikle islam dininde ibadetlere hazırlık olarak yapılan temizlenme ritüelleri mevcuttur. Bu tarz obsesyonları olan kimseler temizliğinden emin olamamaktadır

İbadetler esnasında görülen obsesyonlar
Bu obsesyonlar namaz esnasında akla erotik düşüncelerin gelmesi, oruçluyken durup dururken cinsel boşalmanın olması korkusu, yine oruç tutarken Allah‟ın olmadığı düşüncesinin zihne gelmesi ve hac ibadetini yerine getirirken gözün önünde müstehcen sahnelerin belirmesi gibi biçimlerde ortaya çıkabilmektedir.

Dini kompulsyon türleri

Tövbe etme
Tövbe özellikle islam dininde önemli bir telafi yöntemidir. Yoğun dini takıntıları olan insanlarda tövbe önemli bir kompulsyon olarak ortaya çıkmaktadır.

Dua etme ve tekrarlama kompulsiyonları
Dua insanı rahatlatan ve insana huzur veren bir dini eylemdir. Obsesyonel düşüncelerden kurtulmak amacıyla birtakım dini ibarelerin defalarca tekrarlanması tekrarlama biçimindeki dini kompulsiyonlardandır.

Temizlenme ritüellerinde ortaya çıkan kompulsiyonlar
İslan dininde temizlik çok önemli olduğundan özellikle de vücudun belli yerlerinin belli sayılarda yıkanması gerekliliğinden dolayı, eksik yıkandığı düşüncesi ve yaşanan şüphe ve kararsızlık nedeniyle abdest ya da gusül ibadetini bir türlü tamamlayamamak yaygın bir dini kompulsiyondur. Bu tür kompulsiyonları olanlar abdest veya gusüllerini saatlerce uzatabilmektedirler.

İbadetler sırasında ortaya çıkan kompulsiyonlar
Kabul olmadığı düşüncesiyle tekrar tekrar namaz kılmak, her namazın sonunda sehiv secdesi yapmak, namazın içindeki sureleri defalarca okumak bu tür dini kompulsiyonlardan bazılarıdır.

Vesvese Nedir?
TDK sözlüğünde vesvese kuruntu şeklinde açıklanmaktadır. Diğer sözlüklerde,  “fısıltı, hışırtı gibi gizli söz, fiskos, kuruntu, işkil” gibi anlamlara gelmekte, kullanımda ise şeytanın ilka etmesi, kötü bir işin yapılması, iyi bir işin terk edilmesi veya geciktirilmesi ya da eksik yapılması için insanı kışkırtması, aklını çelmesi, nefsin bayağı arzularına uymaya teşvik etmesi demektir.

Vesvese çok eski bir terimdir. Kur’an-ı Kerim‟de bahsedildiği üzere Adem ile Havva’nın cennetten çıkarılma olayında Adem ile Havva’nın, şeytanın vesvese vermesi sonucu oluştuğu anlatılmıştır.

Vesvese kelimesi Kur’ân’da dört yerde geçmektedir. Vesvesecinin (vesvâs) şerrinden Allah’a sığınılması emredilmiş (Nâs, 114/1-6), şeytanın Hz. Âdem ile eşini cennetten vesvese yoluyla çıkardığı bildirilerek müminlerin bu konuda duyarlı olmaları ısrarla istenmiştir (A’râf, 7/20). Hz. Peygamber de müminlere vesvese ile hareket etmemelerini tavsiye etmiş, vesvesenin dinî-hukukî bir hüküm doğurmayacağını bildirmiştir.

İslami literature göre hadislerde ise vesvese sık geçmekle beraber Hz. Peygamberin vesvesenin imandan olduğu, şeytanın vesveseyi verdiği ve vesvesenin zarar vermediği, vesveseye karşı Allah’a sığınılması gerektiği belirtilmiştir.

Vesvese hem terim olarak islami literatürde, hem de bir deyim olarak halk arasında sıklıkla kullanılmaktadır. Psikiyatrik bir terim olarak ise vesveseyle ifade edilen şeye karşılık olarak obsesyon terimi kullanılmaktadır.

Günlük hayatta kişiler yaygın olarak bir şeyi yaptıklarını düşünseler dahi yapıp yapmadıklarından emin olamadıklarında, yaşadıklarını vesvese olarak nitelendirmektedirler. Örneğin fişi çekip çekmediğini, ocağı kapatıp kapatmadığını düşünmek, namazda aklına farklı şeyler gelmesi, namaz rekatını kılıp kılmadığından emin olamama gibi. Bireylerin içerisinde bulunduğu bu ruh haline göre vesvese, kşinin gündelik yaşam içerisinde zihnine gelen şüphe ve kuruntuları ifade etmektedir.

Dini bir terim olarak vesvese kötü ve iyi vesevese olarak ikiye ayrılmıştır. Kötü vesvese kalbe şeytan tarafında verilen kötülükleri, kötü hatıratları, zihne gelen kötü resim ve düşünceleri, boş söz ve lafları ifade etmektedir. İyi vesvese ise kişinin aklına takılan bir şeyi araştırmasına ve bununla ilgili bilgi sahibi olmasına yardımcı olacağından zararsızdır ve hatta hayırlıdır. Gazali, kişinin bir şeyi bulmak ve araştırmak için de şüphe duyabileceğini ifade ederek iyi huylu vesveseye ilham demiştir.

Psikiyatrik bir terim olarak obsesyon ise kişinin reddetme ve engelleme çabalarına rağmen tekrarlayan ve devam eden, kişinin zihnini ısrarla meşgul eden, istenmeyen düşünceler ve imgelerdir. Bu düşünce ve imgeleri kişi istese de atamamakta ve çoğu kez bu düşüncelerin oluşturduğu sıkıntıyı ortadan kaldırmak için kompulsiyon denilen bazı davranışlara başvurmaktadır.

Halk arasında sıklıkla kullanılan “vesvese” kelimesinin “obsesyon” kelimesiyle aynı yoğunluğu ifade edebilecek farklı bir kelime arayışında “takıntı” kelimesinin uygun olacağı düşünülmekle beraber, islami literatürde vesvesenin daha yoğun olarak ifade edilmiş ve saplantı boyutunu da kapsayacak şekilde, yani obsesyona karşılık gelecek şekilde ifade edildiği bir kelime yoktur. Kompulsiyona türk psikiyatri literatüründe zorlantı ismi verilse de gerek islam literatüründe gerekse de  halk arasında kompulsiyonları ifade eden farklı bir kelime mevcut değildir.