Histrionik Kişilik Bozukluğu

Histrionik kişilik bozukluğu genellikle halk arasında pek bilinmeyen bir kişilik örüntüsüdür. Histrionik kişiler ilgi odağı olmaları gerektiği ya da başkalarının takdirini kazanmaları gerektiğine ilişkin inanca sahiptir. Bu yüzden ilgi çekmeye yönelik davranışlar sergilerler. Bu kimseler yakınlık kurmaya yönelik yoğun çaba içerisinde olsalar da insan ilişkileri genelikle yüzeyseldir. Kimlik duyguları zayıftır ve bulundukları ortama uyum sağlamak için ortamın beklentilerine göre davranmaktadırlar.

Histrionik kişiler yüksek enerjili, duygularını aşırı ifade eden ve detaydan yoksun konuşma tarzları olan kişilerdir. Bir işe büyük bir çoşku ve heves ile başlasalar da çabuk sıkılırlar. Dış görünüşlerine büyük önem verirler. Baştan çıkarıcı görünümleri vardır. Etkileyici görünebilmek için hem çok zaman hem de büyük paralar harcayabilirler. Baştan çıkarıcılık görünümlerinin yanı sıra davranışlarında da kendini göstermektedir. Baştan çıkarıcı davranışlar Histrioniklerin istedikleri ilgiyi elde etmeye yarayan bir tür manipülatif davranıştır.

Bir tiyatro sahnesinde spot ışıkları nasıl başrolü gösterirse histrioniklerde girdikleri ortamlarda spot ışıkların onların üstünde olmasını ister ve beklerler. Ruhsal tedaviye karşı çıkmazlar ve genellikle işlevsellikleri yüksektir.  

Histrionik kelimesi Latince tiyatro oyunlarındaki aktörleri temsilen kullanılan “histrione” kelimesinden türetilmiştir. Burada dikkat çekmek gereken kelime “histeri” kelimesidir. Bunlar ayrı kelimeler olup iki yapı arasında benzerlik bulunsa da farklı yapılardır.

Histrionik Kişilik Bozukluğunun DSM-V Tanı Kriterleri

 “Aşağıdakilerden beşi ya da daha çoğu ile belirtili, erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan, aşırı duygusallık ve ilgi çekme arayışı ile giden yaygın bir örüntü:

1- İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
2- Başkalarıyla olan etkileşimleri, cinsel yönden, ayartıcı, kışkırtıcı ya da baştan çıkarıcı, uygunsuz davranışlarla belirlidir.                                                                                               3- Birden değişen yüzeysel duygular gösterir.
4- İlgi çekmek için sürekli olarak dış görünümünü kullanır.
5- Gereğinden çok etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır.          6- Yapmacık davranır, gösteriş yapar ve duygularını abartılı gösterir.
7- Kolay etki altında kalır.
8- İlişkilerin olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünür.

Histrionik kişilik özelliği olanların savunma mekanizmaları olarak inkar, somatizasyon, konversiyon, yalıtma, dışsallaştırma, duygusallık, gerileme, düş ve fantezi kurmayı kullanırlar.  

Histionik Kişilik Bozukluğu hep aynı şekilde görülmez. Çeşitli farklılıklar bulunmaktadır. Bu alt tipler şunlardır;

Teatral Histrionik; içinde bulundukları topluluğun norm ve beklentilerine göre davranmakta ve dış görünüşlerine büyük önem vermektedir. Kadınlarda kıyafet ve aksesuar düşkünlüğü erkeklerde ise fiziksel gücü ön plana çıkarması bakımından vücut geliştirmeye düşkünlük olarak görülebilir.

Çocuksu Histrionik; ses tonu ve bakışları çocuksudur.  Başkalarına yoğun bir bağımlılık duygusu hissetmekte ve bu yüzden çevresinde insanları tutabilmek için cinselliği kullanmaktadır. Sevilmediğinden ve kendisine adil davranılmadığından yakınır.

Canlı-neşeli Histrionik; yüksek enerjilidir ve etrafa neşe saçmaktadır. Düşünceleri oldukça yüzeysel, davranışları ise dürtüseldir. Davranışlarının ileride ne gibi sonuçlar doğuracağını hesaba katmadan hareket etmektedir. Canlı ve neşeli olmaları satış elemanlığı gibi bazı mesleklerde avantaj sağlasa da dürtüsellikleri başladıkları bir işi bitirebilme konusunda büyük bir handikap oluşturmaktadır.

Yatıştırıcı Histrionik; uzlaşmacı davranışlar ve iyi niyet karakteristik özelliklerine sahiptir. Başkalarıyla iyi geçinebilmek adına kendi isteklerinden kolayca vazgeçebilmektedir. Uyumlu davranışlarla başkalarından takdir kazanır ve bu sayede sevilmeme ve yetersizlik hissinin önüne geçmiş olur.

Çalkantılı Histrionik; duyguları çabuk değişir, depresiftir, eleştiriye tahammüllü düşüktür ve çabuk öfkelenir. İlgiden yoksun kalmaya tahammül edemezler. İlgi elde edebilmek için sağlıkla ilgili yakınmaları olabilmektedir.

Samimi olmayan Histrionik; İnsanlarla çabuk yakınlık kurabilirler. Kurdukları yakınlıklarla görev ve sorumluluklardan kurtulmayı amaçlarlar. Psikopati düzeyi yüksek olanlar yakınlık kurdukları kişilerin zayıf noktalarını araştırmaktadır. İyi niyetli ve yardımsever gibi görünseler de yapmacık ve manipülatiftirler.

Histrionik Kişilik Bozukluğunun yaygınlığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar gösterse de genel itibari ile yüzde 1 ile 2 arasında gözlenmektedir. Kadın ve erkeklerde eşit olarak görünmekle birlikte kadınlarda daha kolay farkedilir. Boşanma istatistiklerinin en çok olduğu kişilik türlerindendir.

Histrionik kişilik gelişim kuralarından bahsedecek olursak;
Psikanalitik literatürde ebevenyn tutumları, ebeveynlerle olan iletişim ve aile ortamı üzerinde durulmaktadır. Bu yapıda görülen abartılı davranışlar erken dönemde ihmalkâr anne tutumları nedeniyle ortaya çıkmaktadır. İhmalkâr anne tutumunun iki sonucu olmaktadır. Birincisi Histrionik kişi bebekliğinde ihtiyaçlarını annesine iletebilmek için abartılı davranışlar sergilemektedir. Ayrıca ilgiden mahrum kalan bebek duygularını ifade edemediği için sıkıntı duymaktadır. Bu sıkıntı sonucunda da duygularını abartılı bir şekilde dışa vurmaktadır. Yaşamın ileriki dönemlerinde de duygulardan kurtulmak ya da kendini ifade edebilmek için alternatif bir yol bilmediği için abartılı davranışlarla kişi kendini ifade etmektedir.

Kız çocuk anneden beklediği ilgi ve bakımı elde edemediği için babasına yönelmektedir. Anne nasıl ki kızına karşı ilgisizse aynı şekilde eşine karşı da ilgisizdir. Anne tarafından ihmal edilen baba ve kız çareyi birbirine ilgi göstermekte bulmaktadır. Bu süreçte kız çocuk babasının ilgisini dış görünüşü ve sevimli davranışlarıyla elde edebildiğini görmüştür. Baba kız yakınlığı kız çocuk ergenlik dönemine geldiğinde bitecek ve kadın Histrionik ilgi elde edebilmek için dış görünüşünü başka erkeklere karşı kullanacaktır.

Erkekler Histrioniklerdeki hipermaskülenite erkeğin bebekliğinde annesinin uzağa gittiğinde kendisini başka bir erkeğe tercih ettiğini düşünmesi ve bu nedenle annesini elinde tutabilmek için hemcinsleriyle baş edebilmek adına aşırı erkeksi davranması gerektiğine ilişkin bilinçdışı motivasyon sonucunda oluşmaktadır. Ancak erkek Histrioniklerin aşırı kadınsı davranışları da olabilmektedir. Bu kadınsı davranışlar annenin babaya göre daha baskın olduğu aile ortamında anne üzerinde otorite kuramayan babanın çocuğuna yönelik otoriter tutumlar sergilemesinden kaynaklanmaktadır.

Histrionikler detaylı düşünmeden duygularına göre hareket ettikleri için dikotomik düşünce adı verilen bilişsel çarpıtmayla tepki verirler. Olaylar ya çok iyi ya da çok kötü olarak iki farklı uçta yorumlanır. Bununla birlikte reddedilme durumunda daima reddedileceklerine ilişkin aşırı genelleme adı verilen diğer bir bilişsel çarpıtma devreye girer. Ayrıca kendilerini yetersiz hissetmeleri onlar için gerçekten öyle olmaları gerektiği anlamındadır yani duygusal akıl yürütme adı verilen bilişsel çarpıtmaları vardır.
Histrionik kişilik yapısında diğer kişilik bozukluklarından da bazı özellikler gözlenebilmektedir. Kadınlarda borderline kişilik, erkeklerde ise narsisistik kişilikle ortak küme belirtiler daha fazladır. Bu kimselerde psikiyatrik ek tanı olarak depresyon, anksiyete, dissosiyatif bozukluklar, alkol ve madde kullanımı, cinsel sorunlar, evlilik sorunları, bipolar bozukluk gözlenebilir.

İlgi odağı olabilmek için Histrionikler şuh, baştan çıkarıcı, çekici, ayartıcı, tahrik edici davranışlar sergileyebilirler. Bu açılardan dış görünümleri cinselliğe düşkün intibası bırakır. Gerçekte cinsellikle ilgili dünyaları fakir ve sorunludur.

Histrionik kişilik bozukluğu tedavisinde;  

Psikoterapide psikanalitik-psikodinamik yöntemler veya Bilişsel terapi oldukça fayda göstermektedir. Grup terapileri de faydalıdır. Ek psikiyatrik bozukluklarda ilaç kullanımı gerekebilmektedir.