Obsesyonlar ve Kompulsiyonlar

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), obsesyon ve kompulsiyonların görüldüğü, genellikle kronik, kişinin sosyal ve mesleki işlevselliğinde belirgin bozulmaya yol açan psikiyatrik bir bozukluktur.

Obsesyon (saplantı), irade dışı gelen, bireyi tedirgin eden, benliğe yabancı, bilinçli çaba ile kovulamayan, inatçı biçimde yineleyen düşünce, imge ya da dürtülerdir.

“Benliğe yabancı” ifadesinden kasıt; kişinin mantığına, görüşlerine, ahlak anlayışına, inançlarına ters düşen, saçma ve kabul edilemez olmasıdır. İçgörünün az olduğu OKB olarak tanımlanan bir grup hastada obsesyonlar kişiye saçma gelmemektedir.

Kompulsiyon (zorlantı) ise çoğu kez obsesif düşünceleri kovmak için yapılan, istem dışı yinelenen hareketlerdir. Önce, obsesyonların doğurduğu rahatsızlığı azaltmak için başlar, ancak bu durum denetlenemez düzeye ulaşır ve yinelenen eylemin kendisi sıkıntı yaratır. Kompulsiyonlar, bazen dışarıdan gözlenebilen bir davranış, bazen de zihinsel bir eylem şeklinde olabilir. Kişi obsesyonlarının aklına gelmemesi ya da kompulsif hareketleri yapmamak için kendini zorlar; fakat zorladıkça istenmeyen düşünceler yine gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapılır. Halk dilinde bunlar “takıntı” olarak da bilinir.

Başlıca obsesyon tipleri şunlardır :

• Saldırganlık Obsesyonları:

Saldırganlık obsesyonlarının içeriğinde ya da bunların ardında yatan çağrışımlarda önemli ölçüde yer almakta ve sıklıkla kendisine ya da başkalarına yönelik öldürme, yaralama, çeşitli şekillerde zarar verme düşünceleri biçiminde ortaya çıkmaktadır. Zarar verme obsesyonu olan kişiler bıçak, makas gibi sivri nesnelerden, sevdikleri kişilerle yalnız kalmaktan kaçınırlar, kendilerine zarar vermekten korkarlar ve arabaların önüne atlama, kendini pencereden aşağı atma düşünceleri şeklinde ortaya çıkabilir.

• Kirlenme/Bulaşma obsesyonları:

Tuvalete gidildiğinde üzerine idrar sıçramış olabileceği, el sıkışmakla ya da kapı tokmakları, para gibi nesnelere dokunmayla idrar, dışkı, sperm bulaşabileceği şeklinde ortaya çıkar. Eşyalara dokunmaktan, insanlarla yakın temas kurmaktan kaçınırlar.

• Kuşku Obsesyonları:

Bir eylemin yapıldığından emin olmama durumu vardır. Ütüyü prizden çekip çekmediğinden, kapıyı kilitleyip kilitlemediğinden emin olamaz. Genellikle ardından kontrol etme kompulsiyonları gelir.

• Cinsel obsesyonlar:

İçeriği kişi için sıklıkla utanç verici ve kabul edilemez bir nitelikteki cinsel öğelerdir. Kişi çocuklarıyla, ebeveyniyle ya da kendi cinsi ile cinsel ilişkiye girdiği düşünce ya da imgelerine sahip olabilir.

5)Simetri/Düzenleme obsesyonları:

Nesnelerin ve olayların belli bir düzen ve konumda olması ya da eşyaların tam bir simetri içinde bulunması ile karakterizedir.

• Dinsel obsesyonlar:

Genellikle dindar bir insanda günah sayılan düşüncelerin akla gelmesi ve bundan rahatsız olması şeklindedir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi: Dini Takıntılar ve Vesvese linkinden okunabilir.

• Somatik obsesyonlar:

Kanser, AIDS, kuduz gibi hayatı tehdit eden bir hastalığa yakalanma ile ilgili olabilir. Böyle durumlarda sürekli bu hastalıklara yakalanma korkusu içindedir ve korunmak için çeşitli önlemlere başvurmaktadır.

• Diğer obsesyonlar:

Bilme veya hatırlama ihtiyacı, belirli şeyleri söyleme korkusu kaybetme korkusu, özel anlamı olan renkler, sayılar inanışı, batıl inanışlar vb. olabilir.

Başlıca kompulsiyon tipleri ise şunlardır :

• Temizleme Kompulsiyonları:

Kişi kendini, eşyalarını ya da çevresini kirli ve pis hissetmesinin üstesinden gelmeye çalışmaktadır. Yineleyen tarzda el yıkama, banyo yapma, sürekli evi ve eşyaları temizleme, saatlerce bulaşıkları ve çamaşırları yıkama şeklinde görülen kompulsiyonlardır.

• Kontrol etme Kompulsiyonları:

Sıklıkla güvenliği sağlamakla ilişkili olarak ortaya çıkar. Hava gazı musluğunun kapalı olup olmadığı ya da ütünün prizde unutulup unutulmadığı defalarca kontrol edilebilir.

• Düzenleme Kompulsiyonları:

Bir denge ve simetri sağlamak üzere eşyaları belli bir düzen içinde tutmaya çalışma tarzındaki kompulsiyonlardır.

• Tekrarlama Kompulsiyonları:

Bir takım davranışların belli bir tarzda ve sayıda yinelendiği kompulsiyonlardır.

• Sayma Kompulsiyonları:

Otomobil plakalarını, apartman katlarını ya da belli bir sayıya kadar sayma tarzında ortaya çıkar.

• Biriktirme/Toplama kompulsiyonları:

Bir şeyi gereksinim duyulmadığı halde satın alma, sahip olunan hiçbir şeyi atamama tarzındadır.

• Diğer kompulsiyonlar:

Kişinin kendini belli nesnelere dokunmak zorunda hissettiği dokunma kompulsiyonları, zihinsel törenler, törensi davranışlar vs. olabilir.

OKB’de sıklıkla obsesyon ve kompulsiyon birlikteliği vardır. Erişkin hastalar tarafından en sık tanımlanan obsesyonlar, görülme sıklıklarına göre; kirlenme (%38), kuşku (%23), simetri (%10), somatik (%7.), dini  (%6), ve cinsel (%6) obsesyonlardır. En sık rastlanan kompulsiyonlar ise, sıklık sırasına göre; kontrol etme(%29), temizleme(%27), tekrarlama davranışları(%11), düzenleme(%6) kompulsiyonlarıdır.

OKB’un diğer ruhsal hastalıklarla birlikteliği sıktır. Panik bozukluk, fobiler ve yeme bozuklukları ile birlikteliği seyrek olmamakla birlikte, en sık major depresyonla birlikte görülür. Major depresyon ile yaşam boyu birliktelik %65, eşzamanlı birliktelik %30 olarak saptanmıştır. OKB, ayrıca Tourette Sendromu, Sydenham Koresi, Huntington ve Parkinson hastalığı gibi bazal gangliyon hastalıkları ile de ilginç bir birliktelik gösterir.

Obsesif Kompulsif Spektrum Kavramı: Obsesyon ve kompulsiyonlar, OKB için mutlaka bulunmaları gereken belirtiler olmalarına karşın, obsesif düşünce ve kompulsif ritüellerin diğer bazı bozukluklarda da bulunabildiği görülmüştür. Bu bozuklukların belirli ortak özelliklere sahip olmalarından dolayı, ‘obsesif kompulsif spektrum bozuklukları’ (OKSB) kavramı ortaya atılmıştır.. Bu bozukluklar; beden görünümüyle (Beden Dismorfik Bozukluk), bedensel hastalıkla (Hipokondriazis), beden ağırlığıyla (Anoreksia Nervosa) ilgili obsesif düşünce ya da uğraşılar, tik bozukluğu (Tourette Sendromu), saç yolma (Trikotillomani) gibi stereotipik, törensel ya da impulsif davranışlar ile karakterizedir.

OKB de tedavi oldukça önem taşımaktadır. Orta ve ağır olgularda ilaç tedavisi ile psikoterapi birlikte yapılmalıdır. Birlikte görüldüğü psikiyatrik durumda birlikte tedavi edilmelidir. Tedavide hasta ve hekimin sabırlı ve istikrarlı olması gerekmektedir.

DR.Sabri Burhanoğlu - Randevu Al